Go No Go Ad van Denderens pleidooi voor duidelijkheid Ad van Denderen (1943) fotografeert al meer dan 16 jaar langs de grenzen van het Schengengebied de lotgevallen van migranten op zoek naar een betere toekomst. Met regelmaat worden zijn foto’s gepubliceerd in de meest gerenommeerde dagbladen en tijdschriften van Europa. Zijn werk verschijnt deze maand in boekvorm, er wordt een grote expositie georganiseerd, een film vertoond en er is een website gemaakt.   De titel van het project is ‘Go No Go’ en het toont hoe veranderende migratiewetgeving het lot en de verwachtingen van individuen kan bepalen. “Ik ben al die jaren blijven fotograferen omdat de situatie van migranten voortdurend verandert”, zegt Ad van Denderen. “De belangrijkste gebeurtenis van de afgelopen veertig jaar is het feit dat er migrantenstromen zijn ontstaan door de kloof tussen arm en rijk enerzijds en de toegenomen mogelijkheden om je te verplaatsen anderzijds.”   Aan de Albanese kust staan villa’s waar mensen na betaling met een busje heengebracht worden. Die villa’s zijn ware forten met prikkeldraadversperringen eromheen en je hoort het geblaf van pittbulls en dobermannpinschers. Voor de politie is het een ‘no go area’ zodat de mensensmokkelaars vrij spel hebben. Als de avond valt, vertrekken de mensentransporten richting Italiaanse kust. Daar patrouilleert de politie en als die Albanezen in handen krijgt, worden ze meteen teruggestuurd. Met echte vluchtelingen, zoals Irakezen gaat het anders. Die kunnen asiel aanvragen en komen in langdurige procedures terecht. Daardoor koesteren zij jarenlang hoop die elk moment teniet gedaan kan worden.   Op de foto’s van Ad van Denderen is elke stap van de het proces dat migranten doormaken vastgelegd. Indrukwekkend zijn bijvoorbeeld de beelden van mensen die in de Spaanse branding uit een rubberbootje stappen en dekking zoeken voor de Carabinieri in de duinen. Aan het strand spoelen lijken aan van mensen die de nachtelijke overtocht niet overleefd hebben. “Ik weet vantevoren welke foto’s ik wil maken, maar het duurt enige tijd voordat ik hebgefotografeerd wat ik hebben wil. In Spanje heb ik bijvoorbeeld drie weken in een hotelletje gezeten. Elke ochtend stond ik daar om vier uur aan de kustlijn om de arriverende bootjes te zien. De mensen die aankomen hebben een tocht van zes uur in een rubberbootje achter de rug en zien je nauwelijks staan, want ze zoeken zo snel mogelijk een goed heenkomen.” Paradijs   In het boek Go No Go worden de schrijnende zwartwitfoto’s afgewisseld met stockfoto’s van paradijselijke omstandigheden uit de reclamecultuur. Ze worden geflankeerd door teksten als: ‘Maak je maar geen zorgen over mij’ en ‘Ik kan niet aantonen dat ik statenloos ben omdat ik statenloos ben’. De teksten zijn afkomstig uit brieven die asielzoekers aan hun familieleden hebben geschreven. “Met die stockfoto’s wil ik het beeld aangeven dat in het hoofd van migranten over onze contreien aanwezig is. Dat beeld wordt ook in stand gehouden en verterkt door mensensmokkelaars. Die plaatsen in veel landen advertenties om mensen over te halen hun land te verlaten.”   Maar het feit dat mensensmokkelaars een lucratieve handel kunnen drijven ligt voor een groot gedeelte aan de wetgeving. “De politiek heeft de zaken heel lang op zijn beloop gelaten en geen duidelijke signatuur gedragen. Lange tijd stond West-Europa open voor migranten en vluchtelingen. Daardoor dachten mensen dat ze een kans hadden en stortten zich in een roekeloze onderneming om uit hun uitzichtloze situatie te komen. Nu is de illegaliteit veel groter en zijn de maatregelen strenger dan vroeger. Maar de wereld is klein geworden en we bewegen ons veel gemakkelijker dan bijvoorbeeld dertig jaar geleden. Niet-asielvluchtelingen hou je niet meer tegen, want als hun asielverzoek wordt afgewezen verdwijnen zij in de illegaliteit en verspreiden zich over West-Europa. Het maakt hen daarbij niet veel uit in welk land ze zitten, als er maar een normaal leven kunnen leiden.” Oplossing   Ad van Denderen is fotograaf en beschouwt het niet als zijn taak om de migratieproblematiek op te lossen. “Ik zie mijn boek louter als een document; ik heb geregistreerd wat er in de afgelopen zestien jaar gebeurd is als gevolg van onduidelijke wetgeving. Eigenlijk gaat dat verder dan foto’s kunnen laten zien, want ik heb de persoonlijkheid van mensen volkomen zien veranderen door wat hen is aangedaan. In het Franse Sangatte heb ik gezinnen ontmoet die vloeiend Nederlands spraken omdat ze jarenlang bij ons hebben gewoond en plotseling weer eruit gezet zijn. Ik heb Afghaanse kinderen van veertien jaar gezien uit welgestelde families die alleen rondzwierven op zoek naar mogelijkheden. Ook zijn er illegalen die bijvoorbeeld een maand voor een boer gewerkt hebben zonder betaald te krijgen. Als ze hun loon opeisen wordt hun gezegd: ‘Ga maar naar de politie.’ Geen wonder dat deze mensen zijn verhard en verbitterd. Met meer duidelijkheid in de politiek en een heldere wetgeving kunnen deze moeilijkheden verzacht worden.”   Jarenlang kon er niet openlijk gesproken worden over de migratieproblematiek, maar nu het verzadigingsmoment bereikt lijkt, staat het onderwerp hoog op de politieke agenda. Toch blijft er onduidelijkheid bestaan en zouden de autoriteiten doortastender kunnen optreden om de door Ad van Denderen gedocumenteerde ellende het hoofd te kunnen bieden. Wat zou er in de wetgeving moeten veranderen zodat er minder onduidelijkheid bestaat? “Spreek bijvoorbeeld een quotum af voor de hoeveelheid migranten die jaarlijks in elk land wordt toegelaten en geef de mensen die worden toegelaten een verblijfsvergunning voor vijf jaar. Dan schep je duidelijkheid en je doet de schaduwsamenleving teniet die nu is ontstaan, want je haalt het illegale aspect eruit en beperkt het schemergebied dat door onduidelijke politiek is gegroeid. Tegelijkertijd moet er zonder pardon opgetreden worden tegen overtreders van de duidelijke regels.”   Het project ‘Go No Go’ bestaat uit een boek, een tentoonstelling, een film en een website (www.go-no-go.nl). In het museum staan drie schermen waarop de foto’s van Ad van Denderen worden geprojecteerd. De beelden worden afgewisseld met teksten - uitspraken van vluchtelingen - en gefilmde portretten van fotografe en filmmaakster Marjoleine Boonstra. Fotografiemuseum Amsterdam FOAM – Amsterdam. 4 april t/m 15 juni 2003